Միջազգային և համեմատական իրաւունքի կենտրոնը, Հայ դատի համակարգում գործող Հայկական իրաւական կենտրոնի հովանաւորութեամբ, հրապարակել է մանրամասն զեկոյց՝ անդրադառնալով Արցախում տեղի ունեցած վերջին էթնիկ զտումներին, որոնք պայմանաւորուած են Ադրբեջանի երկարատև հակահայկական խտրական քաղաքականութեամբ։ Զեկոյցը վիճարկում է, որ Արցախի շրջափակումը, ռազմական յարձակումը և յաջորդող բռնի տեղահանումը իրարից առանձնացած միջադէպեր չեն, այլ հայերի դէմ խորապէս արմատացած ինստիտուցիոնալ քաղաքականության գագաթնակէտ։
Զեկոյցը տարբերակում է «էթնիկ զտումներ» և «ցեղասպանութիւն» հասկացութիւնները՝ նշելով, որ թէև ցեղասպանութիւնը սահմանուում է խմբին ամբողջութեամբ կամ մասնակի ոչնչացնելու մտադրութեամբ, էթնիկ զտումները ներառում են որոշակի տարածքից խմբի բռնի հեռացում՝ բռնութեան և ահաբեկչութեան միջոցով: Արցախի դեպքում Եւրոպական խորհրդարանը և տարբեր փորձագէտներ իրադարձութիւնները դասակարգել են որպէս էթնիկ զտումներ, ոմանք այս դասակարգումը տարածել են նաև ցեղասպանութեան յանցագործութեան վրայ՝ կապուած ծանր պայմանների և համակարգուած ոչնչացման սպառնալիքի հետ:
Զեկոյցի ներկայացրած ապացոյցները ցոյց են տալիս, որ Ադրբեջանի քաղաքականութիւնը, ներառեալ շրջափակումը և ռազմական գործողութիւնները, արտացոլում են Արցախի հայկական ներկայութիւնը արմատախիլ անելու միտումնաւոր փորձ: 2022 թ․ դեկտեմբերին սկսուած շրջափակումը սարսափելի պայմաններ ստեղծեց՝ սահմանափակելով հիմնական ապրանքների և ծառայութիւնների հոսքը, ինչը հանգեցրեց սննդի, դեղորայքի և վառելիքի խիստ պակասի։ Արդիւնքում առաջացած հումանիտար ճգնաժամը հանգեցրեց համատարած թերսնուցման, առողջութեան վատթարացման և կրթական ու առողջապահական ծառայութիւնների խաթարման: Զեկոյցը մանրամասնում է, թէ ինչպես են ադրբեջանական ուժերը թիրախաւորել գիւղատնտեսական աշխատանքները և խոչընդոտել տեղական սննդի արտադրութիւնը՝ խորացնելով հայ բնակչութեան տառապանքը։
2023 թուականի սեպտեմբերին սկսուած ռազմական յարձակումը աւելի սաստկացրեց ճգնաժամը։ Զեկոյցը փաստում է, թէ ինչպես է այդ յարձակումը, որ սկսուել է ինտենսիվ մարտերով և քաղաքացիական ենթակառուցուածքներին հասցուած համատարած վնասներով, հանգեցրել քաղաքացիական բնակչութեան զգալի զոհերի և տարհանման աշխատանքների լուրջ խափանումների: Ռազմական յանցագործութիւնների, այդ թուում՝ հայ խաղաղ բնակչութեան խոշտանգումների և անդամահատումների մասին հաղորդումները ընդգծում են յարձակման դաժանութիւնը և այդպիսի գործողութիւնների նշանակութիւնը Արցախից հայ բնակչութեան բռնի տեղահանման գործում։
Զեկոյցը նաև ընդգծում է հայկական մշակութային և կրօնական վայրերի շարունակական ոչնչացումը Ադրբեջանի իշխանութիւնների կողմից, որոնք համակարգուած ձևով ջնջում են հայկական հետքերը: Այս ավերումը ներառում է եկեղեցիների, պատմական յուշարձանների և խաչքարերի ոչնչացումը, ինչպես նաև հայկական մշակութային հետքերը վերացնելու համար յուշարձանների էութեան նենգափոխումը։ Զեկոյցը պարունակում է արբանեակային պատկերներ և փաստաթղթեր այնպիսի կազմակերպութիւններից, ինչպիսին է “Caucasus Heritage Watch”-ը, ինչը ցույց է տալիս մշակութային ոչնչացման չափը, որ դատապարտուած է միջազգային կառույցների կողմից, ինչպես UNESCO-ն և Եվրոպական խորհրդարանը:
Զեկույցն ընդգծում է, որ մշակութային այս ոչնչացումը և շրջափակման ազդեցությունը արտացոլում են ադրբեջանական հասարակության մեջ հակահայկական տրամադրությունների ավելի լայն օրինաչափություն: Այն նկարագրում է, թե ինչպես է ադրբեջանական պետական հռետորաբանությունը, ներառյալ հակահայկական բռնության հերոսացումը և հայերի նուաստացուցիչ պատկերները, ստեղծել ապամարդկայնացման և խտրականութեան միջավայր: Այս միջավայրը յաւերժացուել է պետութեան կողմից աջակցուող նախաձեռնութիւնների միջոցով, ինչպիսին է Բաքուի «ռազմավարի պուրակը» և սոցիալական ցանցերում տարածուող հակահայկական ատելութեան խօսքը:
Աւելին, զեկոյցում նշուում է, որ Ադրբեջանի իշխանութեան տակ գտնուող հայերի նկատմամբ վերաբերմունքը, ներառեալ քաղաքական դրդապատճառներով Արցախի քաղաքական առաջնորդների կալանաւորումը և հակահայկական բռնութեան շարունակական հերոսացումը, արտացոլում է մարդու իրաւունքների միջազգային չափանիշների անտեսումը: Այն ընդգծում է որ հայկական մշակութային ինքնութեան համակարգուած ժխտումը և մշակութային ժառանգութեան վայրերի ոչնչացումը Արցախում հայկական ներկայութիւնը վերացնելու Ադրբեջանի աւելի լայն ռազմավարութեան անբաժանելի մասն է:
Եզրափակիչ մասում զեկոյցը կոչ է անում միջազգային գործողութիւններ ձեռնարկել այս խախտումները վերացնելու համար՝ ընդգծելով տեղահանուած հայ բնակչութեանն աջակցութեան անհրաժեշտութիւնը: Այն նաև ընդգծում է, որ հայկական մշակութային ժառանգութեան ոչնչացումը, մարդու իրաւունքների կոպիտ խախտումների և Ադրբեջանում ինստիտուցիոնալ խտրականութեան հետ մէկտեղ, շարունակական վտանգ է ներկայացնում արցախահայութեան համար և ընդգծում է միջազգային միջամտութեան հրատապութիւնը՝ կանխելու հետագայ վայրագութիւնները և աջակցելու հայերի իրաւունքների և ժառանգութեան վերականգնմանը։
Զեկոյցը հասանելի է հետևեալ յղմամբ՝
https://iclaw.am/downloads/Artsakh-Nagorno-Karabakh-A-Case-Study-in-Ethnic-Cleansing.pdf
ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի կենտրոնական գրասենեակ
28 / 08 / 2024թ․
Հիմնական աղբիւրը՝ ancnews.info