«Հայ-ադրբեջանական հակամարտութեան կարգաւորմանն ուղղուած մոսկովեան բանակցութիւնների «արդիւնք» էր սպասուում, որը, ամենայն համայնականութիւն, նշանակում էր «վերջնական և փաստացի փաստաթուղթ»: Այս փաստաթուղթը չյայտնուեց: Բանակցութիւնների մոսկովեան փուլն այս առումով տարբերուում է նախորդ դիւանագիտական հանդիպումներից, դրանցից քանի՞սն են եղել Քի Ուեսթից մինչև Կազան և Սանկտ Պետերբուրգից մինչև Վիեննա, Վաշինգտոն և Քիշնև։ ակնկալելով թղթային տարբերակ, բայց մենք ականատես եղանք Իլհամ Ալիևի և Նիկոլ Փաշինեանի ուղիղ զրոյցին հեռուստատեսային տեսախցիկների աչքով»,- գրում է ՌԴ ԱԳՆ Մոսկուայի միջազգային յարաբերութիւնների պետական ինստիտուտի (MGIMO) ականաւոր գիտաշխատող Սերգէյ Մարկեդոնովը։ :
Ըստ վերլուծաբանի, ծանր ճշմարտութեան հետ առերեսուելու ժամանակն է․ պաշտօնական որևէ փաստաթուղթը, լինի դա խաղաղութեան պայմանագիր կամ շրջանակային համաձայնագիր, իրական խաղաղութեան սկիզբ չի նշանակում։ Եւ հակամարտութիւնների կարգաւորման գործընթացն ինքնին չի զարգանում գծիայն կերպով: « Արդեօ՞ք Քեմփ Դեյվիդի համաձայնագիրը, որը Մերձաւոր Արևելքում որակուեց որպէս «նոր դարաշրջան», խաղաղութիւն բերեց տարածաշրջանին: Իսրայէլի և Եգիպտոսի միջև, այո, բայց իսրայէլցիների և պաղեստինցիների միջև: Բացարձակապէս ոչ: Իսկ «Օսլոյի ոգին» առանձնապէս չօգնեց, թէեւ Նոբէլեան մրցանակակիրներն աւելի շատ էին։ Այս ամենը, իհարկէ, չի նշանակում, որ չպէտք է բանակցութիւններ վարել, խաղաղութեան համար պայքարել։ Դա միայն նշանակում է, որ ինքնութեան հետ կապուած բարդ վէճերը չեն լուծուում բանակցութիւնների մէկ փուլով կամ մի քանի գագաթնաժողովով։ Միշտ շատ մանրամասներ կան, որոնք կատարման գործընթացը լիովին տարբերւում են թղթի վրայ գրուածից»,- գրում է ռուս վերլուծաբանը։
Յիշեցնենք նաև, որ Մոսկուայում ԵԱՏՄ գագաթնաժողովում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի միջև հակադարձութիւն է տեղի ունեցել՝ կապուած Ադրբեջանի ղեկավարի կողմից «Զանգեզուրի միջանցք» եզրոյթի օգտագործման հետ, ըստ ria.ru-ի։ Վերջինս նշում է, որ Փաշինեանի խօսքով՝ այս արտայայտութիւնն օգտագործուում է Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջներ արտայայտելու մտադրութեամբ։ Նա նշել է, որ Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի եռակողմ յայտարարութիւնը վերաբերում է միայն Լաչինի միջանցքին, որը կապում է հայկական տարածքը Արցախի հետ։ Ալիեւն իր հերթին վստահեցրել է, որ «Զանգեզուրի միջանցք» բառերով նկատի չունի տարածքային պահանջներ՝ մատնանշելով, որ այդ եզրոյթը լայնօրէն կիրառուում է միջազգային հանրութիւնում։ Բացի այդ, առաջնորդները համաձայնութեան չեն եկել Լաչինի միջանցքի գործարկման շուրջ։ Փաշինեանը յայտարարեց, որ այս միջանցքը արգելափակուած է, իսկ Ալիևը դրա հետ համաձայն չէ։ Երկխօսութիւնը միջամտեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը՝ նշելով, որ չնայած առկայ հակասութիւններին, կա համաձայնութիւն տարածքային ամբողջականութեան հարցում, և դա կարող է հիմք դառնալ այլ պայմանաւորուածութիւնի համար։ Փաշինեանը Ալիեւի յայտարարութիւնը սադրանք համարեց։ Հայաստանը մտավախութիւն ունի, որ Զանգեզուրի միջանցքի կառուցումը երկիրը կկտրի Իրանի սահմանից, և Բաքուն կյաւակնի Սիւնիքի մարզին։
Հայ-ադրբեջանական յարաբերութիւնների կարգաւորման համատեքստում «միջանցքային տրամաբանութեան» թեմայով վէճերը կշարունակուեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ դրա արդիւնքում տարածաշրջանում լոգիստիկայի և տրանսպորտային հաղորդակցութեան ոլորտում նոր իրողութիւններ չառաջանան, ըստ ռուս քաղաքագէտի։
Նա նշեց, որ Հայաստանից բազմաթիւ զիջումների ֆոնին, որոնց մի մասն ընդունուել է արտաքին խաղացողների ճնշման ներքոյ, հայ հասարակութեան մէջ տարածուել են անվստահութիւնը, մտավախութիւնները, շահարկումներն այս թեմայով։ Բայց բանը միայն այն չէ, որ Հայաստանում կամ Սփիւռքում կան որոշ «չարամիտներ», ովքեր ցանկանում են նսեմացնել Ռուսաստանի դերը և ցոյց տալ Հայաստանի նուաստացումը այս իրավիճակում։
«Պարզապէս առկայ է ո՛չ միայն տարածաշրջանային, այլ նաև ամբողջ աշխարհակարգի մեծ անկում, իսկ աշխարհակարգի փլուզումը յաւելուում է Կովկասում տարածաշրջանային կարգի կազմաքանդմանը։ Կովկասը, որպիսին որ մենք այն գիտէինք, փոխուում և փոխուում է շատ լրջօրէն: Եւ, իհարկէ, չափազանց դժուար է այս ամենը մարսել և իւրացնել»,- ասում է Մարկեդոնովը։
Հիմնական աղբիւրը՝ vedomosti.ru